BEŞ DUYUMUZ
Günlük yaşamımızda değişiklikleri görür, işitir, koklar, tadar ve dokunarak hissederiz. Bunları duyu organlarımız sayesinde yaparız. Duyu organlarımızın kontrol merkezi beynimizdir.
İnsanda göz, kulak, burun, dil ve deri olmak üzere beş duyu organı bulunur.
A) GÖZ
Görme duyu organımızdır ve iki tanedir. Gözümüz çevremizdeki cisimlerin renk, biçim, şekil gibi özelliklerini algılamamızı sağlar. Gözlerimiz göz yuvarlağı içinde bulunur. Görme için özlerimizin ışığa ihtiyacı vardır. Işık az olduğunda varlıkların rengini, biçimini, şeklini iyi ayırt edemeyiz. Göz kapakları, kaşlar, kirpikler, gözyaşı, çapak ve gözümüzdeki kaslar göze yardımcı olurlar. Bunlar sayesinde gözümüz dış etkenlerden korunur, temizlenir, nemli kalır.
Göz Sağlığı
1) Gözlerimizi temiz tutmalıyız.
2) Başkalarına ait havlu mendil, gözlük vb. kullanmamalıyız.
3) Televizyon, bilgisayar karşısında uzun süre kalmamalıyız.
4) Okuma yaparken uygun ışıkta okumaya ve gözlerimiz ile kitap arasında 35 cm olmasına dikkat etmeliyiz.
5) Fazla ışıktan gözlerimizi korumalıyız.
6) Göz sağlığına iyi gelen (A vitamini içeren) havuç, yumurta, yeşil sebzeler gibi besinleri yeteri miktarda tüketmeliyiz.
7) Güneş’e ve parlak ışığa çıplak gözle bakmamalıyız.
8) Gerektiğinde göz kontrolü için göz doktoruna gitmeliyiz.
Bilgi:
v Gözlük ve kontak lensler göz kusurlarında kullanılan araçlardır.
v İlk gözlük 1280'de Armati adında bir italyan fizikçi tarafından icat edildi. Bu gözlük, cisimleri büyüterek kolayca görülmelerini sağlayan bir çift mercekten oluşmaktaydı.
v 1730'da Edward Scarlett sabit gözlük sapını yaptı. Böylece gözlük icat edildikten 350 yıl sonra yüzün ortasına düşmeden tutturulabildi.
B) KULAK
İşitme duyu organımızdır. İki tanedir. İki tane olması sayesinde sesin geldiği yönü ayırt ederiz. Kulağımız sayesinde çevremizdeki varlıkların sesini duyar, konuşmaları algılar, varlıkları görmeden sesleri ile ayırt ederiz.
Kulak ayrıca dengemizi de sağlar. Kulağımızın denge ile ilgili bölümü beynimize başımızın bulunduğu konumu bildirir. Vücudumuzu da beynimizden gelen komutlarla buna göre ayarlarız.
Kulak Sağlığı
1) Kulaklarımızı temiz tutmalıyız.
2) Kulağımıza su kaçırmamalıyız.
3) Sert cisimlerle kulaklarımızı karıştırmamalıyız.
4) Şiddetli seslerden, darbelerden, soğuktan korumalıyız.
5) Aşırı gürültülü yerlerden uzak durmalı, gerekirse kulak tıkacı kullanmalıyız.
6) Şiddetli sesler duyunca ağzımızı açmalıyız.
7) Ağrı, akıntı, çınlama, baş dönmesi gibi durumlarda doktora gitmeliyiz.
Bilgi:
v İnsanlar genellikle kulaklarını hareket ettiremezler ancak çoğu hayvan daha iyi duyabilmek için kulaklarını kımıldatır.
v Çürük dişler orta kulak iltihabına sebep olabilir. Bunun için diş sağlığımıza özen göstermeliyiz.
Kulak Sağlığı
1) Kulaklarımızı temiz tutmalıyız.
2) Kulağımıza su kaçırmamalıyız.
3) Sert cisimlerle kulaklarımızı karıştırmamalıyız.
4) Şiddetli seslerden, darbelerden, soğuktan korumalıyız.
5) Aşırı gürültülü yerlerden uzak durmalı, gerekirse kulak tıkacı kullanmalıyız.
6) Şiddetli sesler duyunca ağzımızı açmalıyız.
7) Ağrı, akıntı, çınlama, baş dönmesi gibi durumlarda doktora gitmeliyiz.
C) BURUN
Koku alma duyu organımız ve solunum organımızdır. Başımızın ön orta kısmımda bulunur. Burun boşluğu ve burun delikleri ile ikiye ayrılır. Burun boşluğunda bulunan kıvrımlar sayesinde burnumuz havayı temizler, ısıtır, nemlendirir.
Burun Sağlığı
1) Burnumuzu temiz tutmalıyız.
2) Burnumuzdaki kılları koparmamalıyız.
3) Burnumuzu karıştırmamalıyız.
4) Küçük tanecikli cisimleri burnumuza sokmamalıyız.
5) Bilmediğimiz maddeleri koklamalı, kötü kokulu ortamlarda durmamalıyız.
6) Soğuk havalarda ağzımızı ve burnumuzu kapatmalıyız.
7) Burun tıkanıklığı, kırıkları, kanamalar gibi normal olmayan durumlarda doktora gitmeliyiz.
Bilgi:
v Bir maddenin kokusu, burna sürekli gelirse, burun bu kokuyu bir süre sonra algılayamaz. Çünkü duyu hücreleri çabuk yorulurlar. Burun bu özelliği sayesinde çok ağır kokulu ortamlarda rahatsız olmadan durabilmemizi sağlar. İnsanlar 2000- 4000 çeşit arasındaki kokuyu ayırt edebilirler.
v Burnumuz dilimizden çok daha duyarlıdır. Burnumuz kapalıyken tatları ayırt etmek çok zordur. Bunun nedeni, koklamanın ve tat almanın aynı anda olmasıdır.
D) DİL
Tat alma duyu organıdır. Ağız içindedir. Üzeri pütürlü, girintili çıkıntılıdır. Bu çıkıntılar sayesinde farklı tatları algılarız. Dilimiz tatlı, tuzlu, ekşi, acı olmak üzere dört çeşit tat olduğunu kabul eder. Dilimizin uç tarafı tatlıyı, ön yan tarafı tuzluyu, arka yan tarafı ekşiyi, arka tarafı da acıyı daha iyi algılar.
Dil tat alma dışında besinleri çiğnemeye ve yutmaya yardımcı olur. Ayrıca dil, dişlerle birlikte konuşmamıza da yardımcıdır.
Dil Sağlığı
1) Ağız ve diş temizliğine önem vermeliyiz. Dişlerimizi düzenli fırçalamalıyız.
2) Dilimizi de diş fırçalar gibi fırçalamalıyız.
3) Çok sıcak veya çok soğuk yiyecekleri, içecekleri tüketmemeliyiz. Asitli içeceklerden uzak durmalıyız.
4) Bilmediğimizin maddelerin tadına bakmamalıyız.
5) Alkol ve sigara içmemeliyiz.
6) Yara, iltihap, kanama, aft gibi durumlarda doktora gitmeliyiz.
Bilgi:
v Tat alma ve koklama duyularımız birlikte çalışır. Nezle olduğumuzda koku alamadığımız için yemeğin tadını da alamayız.
v Bazı balıklarda tat alma duyusu dudaklarda, bazılarında yüzgeçlerde, bazılarında ise kuyrukta bulunur.
v Sinekler, kelebekler ayakları ile tat alırlar.
E) DERİ
Dokunma duyu organımızdır. Vücudumuzu sararak dışarıdan gelecek darbelere ve mikroplara karşı bizi korur. Derimiz sıcak, soğuk, basınç, sertlik, yumuşaklık gibi duyuları algılar. Bu algılar derimizin her yerinde aynı hassasiyette değildir. Ellerimiz en hassas gölgedir. Derimizin üzerinde cildin hava almasını sağlayan küçük delikler bulunur.
Derimizin dokunma duyusu görevi dışındaki görevleri;
v Terleyerek vücuttaki zehirli maddeleri dışarı atıp, boşaltıma yardımcı olmak,
v Deri altında bulunan yağlar sayesinde vücut ısımızı ayarlamak,
v Vücudun su dengesini sağlamak,
v Gaz alışverişi ile solunuma yardımcı olmak,
v Vücudumuza destek olmak,
v Vücudumuzu dış etkenlerden korumak,
v Mikropların vücudumuza girmesini önlemektir.
Deri Sağlığı
1) Sık sık banyo yapmalı, vücudumuzu temiz tutmalıyız.
2) Bol bol su içmeliyiz.
3) Dengeli ve düzenli beslenmeliyiz.
4) Yaralanmalarda, çarpmalara, kesilmelere karşı korumalı, olması durumunda gerekli önlemi almalıyız.
5) Güneş altında fazla kalmamalı, gerektiğinde uygun kremler kullanmalıyız.
6) Alerji, uyuz, uçuk gibi durumlarda doktora gitmeliyiz.
Bilgi:
v Güneş kremi, Güneş’in zararlı ışınlarından korumak için vücuda sürülen krem veya losyondur. İlk güneş kremi 1936 yılında Fransa’da Evgene Schueller (Yujin Şeller) tarafından bulunmuştur.
v Derimiz yaralandığı zaman kanımız bir kabuk oluşturur. Altta yeni deri oluşuncaya kadar yaranın üzerini örter ve bedenimizi korur.
