Hormonal (Endokrin) Sistem

İnsanlarda hormonal sistem iç salgı bezleri denilen özelleşmiş yapılardan oluşur.

Bu iç salgı bezlerinin salgılarına hormon denir. İç salgı bezleri hormonlarını kana verirler. Oldukça etkili maddeler olan hormonlar, vücut işlevlerini düzenlemekle görevlidirler.

✹ Hormonların salgılanması sinir sistemi tarafından kontrol edilirken, sinir sistemi de hormonlar tarafından etkilenir. Birbirlerine bağımlı olarak çalışırlar.

✹ Hormonlar kanla taşındığı için düzenleyici etkileri yavaştır. Oysa sinir sistemi, bir organda çok hızlı etki yaratabilir.

İnsanın hormonal sistemini oluşturan iç salgı bezleri; hipofiz, tiroit, böbreküstü,

pankreas ve eşeysel (yumurtalık ve testisler) bezlerdir.

Şimdi; bu iç salgı bezlerinin bulundukları yerleri ve görevlerini öğrenelim.

Hipofiz Bezi

Bezelye büyüklüğünde bir bez olan hipofiz, beynin alt kısmında bulunur. Beyinde bulunan hipotalamusla ilişki halindedir. Hipofiz çok çeşitli hormonlar salgılar. Büyüme hormonu bunlardan biridir. Büyüme hormonu, kemiklerin ve kasların büyümesini kontrol eder. Çocuk yaşta az salgılanırsa cücelik, çok salgılanırsa devlik görülür.

Vücudumuzda hangi hormon gerekli ise, hipofiz hormonları o maddeyi üreten salgı bezini uyararak eksik olan hormonun salgılanmasını sağlar.

NOT

 Vücudumuzda hangi hormon gerekli ise, hipofiz hormonları o maddeyi üreten salgı bezini uyararak eksik olan hormonun salgılanmasını sağlar.

Tiroit Bezi

Gırtlağın iki yanında bulunan ve iki loblu bir bez olan tiroit, kan damarları bakımından oldukça zengindir. Tiroksin, tiroit bezinden salgılanan hormonlardan biridir.

Tiroksin hormonu metabolizma hızını artırır ve büyümeyi etkiler. Vücutta tiroksin hormonu az salgılanırsa, yorgunluğa, zayıflığa ve derinin kurumasına neden olur.

Eğer fazla salgılanırsa insanlarda kan basıncının yükselmesine ve kalp atışının hızlanmasına yol açar. Vücutta iyot eksikliği tiroksin hormonunu azaltır veya durdurur.

✹ İyot eksikliği sonucunda tiroksin hormonu az salgılanır ve tiroit bezi şişer. Bu durumda guatr hastalığı ortaya çıkar. Guatr hastası olan kişiler iyotlu tuz kullanmalı ve iyot içeren yiyecekler tüketmelidir. Tiroit bezinin ürettiği bir diğer hormon kalsitonindir. Kalsitonin hormonu kandaki kalsiyum miktarını azaltmakla görevlidir. Tiroksin hormonu çocukluk döneminde az salgılanırsa gelişme bozukluklarına ve büyüme geriliğine neden olur.

NOT

Tiroksin hormonu çocukluk döneminde az salgılanırsa gelişme bozukluklarına ve büyüme geriliğine neden olur. 

Böbrek Üstü Bezleri

İki böbreğin de üzerinde bulunan sarımtırak renkli bezlerdir. Böbreküstü bezinin kabuk kısmından aldosteron hormonu salgılanır. Aldosteron hormonu vücudun su ve mineral düzeyini ayarlamakla görevlidir.

Böbrek, üstü bezinin öz bölgesinden salgılanan en önemli hormon adrenalindir.

Adrenalin, sevinç, korku, öfke, heyecan anında fazla salgılanır ve metabolizmayı hızlandırır. Buna bağlı olarak kanın akış hızı artar ve göz bebekleri büyür.

Pankreas Bezi

Pankreas bezi, midenin arka kısmının altında yer alır. Pankreas, salgısını hem kana hem de oniki parmak bağırsağına gönderir. Bu yüzden karma bir bezdir.

Pankreas bezinden insülin ve glukagon hormonları salgılanır.

✹ İnsülin, kan şekerini düşürür. Glukagon ise kan şekerini yükseltir.

✹ Pankreastan yeterli miktarda insülin hormonu salgılanmazsa glikoz, vücut hücrelerine geçemez. Bu yüzden kandaki glikoz miktarı artar. Glikozun fazlası idrarla dışarı atılır. Buna şeker hastalığı (diabet) denir. Şeker hastaları; kilo kaybeder, çok su içer ve sık sık idrara çıkar.

Eşeysel Bezler

Erkeklerde testisler, dişilerde yumurtalıklar üreme hücrelerini meydana getirir.

Eşeysel bezler karma bez özelliği taşırlar.

Testislerin salgıladığı hormonların en önemlisi testosteron hormonudur. Testosteron, ergenlik döneminde erkeklere özgü özelliklerin (sakal, bıyık) ortaya çıkmasını ve erkek üreme hücrelerinin (sperm) oluşmasını sağlar.

Yumurtalıkların salgıladığı hormonlardan biri de östrojen hormonudur. Östrojen, ergenlik döneminde dişiye özgü özelliklerin (üreme organlarının büyümesi gibi) ortaya çıkmasını ve dişi üreme hücresinin (yumurta) oluşmasını sağlar.